Większość pacjentów chciałaby urodzić się bez zdolności do odczuwania bólu. Jednak receptory bólowe są ważne: alarmują o problemie i podpowiadają nam, że należy poszukać opieki medycznej. Aczkolwiek przewlekły albo uporczywy ból nie ma żadnej biologicznej wartości. Jego szkodliwe efekty mogą nawet wpływać na przeżycie.
Są dwa rodzaje bólu: ból ostry i ból przewlekły. Ból ostry jest doświadczany natychmiast, gdy ciało zostaje uszkodzone. Gdy tylko wdroży się leczenie, ból ostry zaczyna zmniejszać się znikać. Przewlekły ból trwa pomimo zdrowienia tkanki. Jest obecny każdego, bądź prawie każdego dnia, dłużej niż przez trzy miesiące. Taki ból może być spowodowany chorobą nowotworową lub innymi chorobami. Osoby żyjące z rakiem, które odczuwają przewlekły ból, mogą również okresowo odczuwać ból ostry.
Rodzaje bólu
Ból somatyczny:
- Dokładnie zlokalizowany, wiesz gdzie boli i potrafisz wskazać miejsce
- Często opisywany jako swędzenie lub pulsowanie
Ból trzewiowy:
- Ból przeniesiony, odczuwany w obszarze innym niż ten, w którym występuje problem
- Często opisywany jako głęboki i kurczowy
Ból nerwowy:
- Związany z komórkami nerwów. Może pojawić się po amputacji, w czasie infekcji wirusem półpaśca albo jako rezultat chemioterapii
- Często opisywany jako ostry, kłujący albo przeszywający. Niektórzy odczuwają cierpnięcie lub drętwienie
Co powoduje ból u chorych żyjących z rakiem?
Może być to związane z samym rakiem, jeśli choroba przerzuca się na tkanki miękkie, narządy wewnętrzne, kości lub nerwy. Chemioterapia, operacje, albo napromieniowanie również mogą powodować ból. W następstwie chemioterapii na przykład może pojawić się uczucie mrowienia lub kłucia w dłoniach lub stopach (polineuropatia obwodowa po talidomidzie, bortezomibie czy winkrystynie). Tak zwany „ból fantomowy” może występować po chirurgicznej amputacji w miejscu usuniętej tkanki lub kończyny. Chorzy osłabieni przez długie leżenie w łóżku mogą doświadczać bolesnych napięć mięśni, skurczów mięsni lub utraty zasięgu ruchów.
Rozmowa z twoim lekarzem o bólu
Ból może być samotnym i subiektywnym doświadczeniem. Ani wszystkowiedzący klinicyści, ani dbający członkowie rodziny nie przewidzą intensywności bólu chorego. Więc to do pacjenta należy opisanie bólu tak dokładnie, jak to możliwe.
Należy pamiętać, że nawet jeśli lekarz kontroluje ból przewlekły, to niektórzy chorzy nadal mogą odczuwać ból przebijający. Takie „błyski” bólu, które mogą pojawić się gwałtownie, mogą być tak intensywne, że „przebijają” leki przeciwdziałające bólowi przewlekłemu. Ból przebijający może być kontrolowany krótko działającymi lekami.
Ból wpływa na jakość życia
Każdy chory z przewlekłym bólem wie, że wpływa on znacząco na jakość życia i obniżenie odpornosci psychicznej. Nie jest niczym niezwykłym, że chorzy mogą z jego powodu czuć się przygnębieni, zaniepokojeni czy zdenerwowani. Ból może wpływać w sposób posredni na pogorszenie sytuacji finansowej pacjenta i jego rodziny. Jeśli chory był głównym żywicielem rodziny, to jego rola w rodzinie może ulec zmianie. Solidny rodzinny system wsparcia jest tu niezbędny. Również grupy wsparcia mogą pomóc zarówno chorym jak i opiekunom.
Podczas wizyty u lekarza, opisuj swój ból. Im bardziej szczegółowe i dokładne informacje przekażesz swojemu opiekunowi medycznemu, tym bardziej pomożesz mu leczyć szybko i efektywnie.
Jak intensywny jest twój ból? Najprostsza jest skala od 0 do 10, gdzie 0 odpowiada brakowi bólu, a 10 odpowiada najsilniejszemu bólowi, jaki jest możliwy. (Upewnij się, że lekarz rozumie skalę, której używasz.) Poprzez przypisywania numeru twojemu bólowi dodajesz również coś subiektywnego konkretnym, dającym się zmierzyć wyrażeniom, które opiekunowie medyczni rozumieją.
Czy intensywność bólu zmienia się podczas dnia lub nocy? Kiedy to następuje i kiedy jest najgorzej? Kiedy wydaje się, że ból ustępuje?
Jaki odczuwasz ból? Czy jest tępy, ostry, przeszywający, kłujący, palący, rwący, pulsujący, swędzący?
Leczenie bólu związanego z nowotworem
Dostępna jest cała różnorodność leków przeciwbólowych pomocnych chorym na nowotwór. Również twój lekarz może zmniejszyć ból poprzez leczenie nowotworu chemioterapią, naświetlaniem lub operacjami. Doradzi jakie podejście będzie dla Ciebie najlepsze. Możesz także chcieć porozmawiać z personelem medycznym o takich technikach jak relaksacja, medytacja czy fizjoterapia, które mogą umożliwić twoje leczenie i zredukować siłę bólu.
W roku 1990 Międzynarodowa Organizacja Zdrowia (WHO) zainicjowała sposób podejścia do stosowania leków przeciwbólowych: im intensywniejszy ból, tym mocniejszych wymaga lekarstw. Leki przeciwbólowe (możesz o nich myśleć jako o „lekarstwach pomocniczych”) mogą być używane w każdym momencie choroby. Nie tylko uśmierzają ból, ale również pomagają innym lekom działać skuteczniej.
|
Intensywność bólu |
Klasa leku |
Przykłady |
Komentarze |
|
Łagodny (1-3) * |
Nieopiaty |
Aspiryna, Ibuprofen, Paracetamol, Naproxen, Ketoprofen |
Przekroczenie zalecanej dawki może spowodować wrzody żołądka lub dwunastnicy , problemy z nerkami i wątrobą, a również krwawienie z przewodu pokarmowego |
|
Umiarkowany (4-6) |
Słabe opiaty |
Kodeina, Propoksyfen, Hydrokodon |
Często łączone z nieopiatami, które ograniczają dawkę dzienną; mogą być używane z lekami dopełniającymi |
|
Ostry (7-10) |
Silne opiaty |
Morfina, Fentanyl, Hydromorfon, Oksykodon |
Ponieważ leki te nie są łączone z nieopiatami, ich dawka może być zwiększana w celu uzyskania ulgi w bólu, gdy zaistnieje taka potrzeba |
|
Przebijający |
Silne opiaty |
Takie jak wyżej wymienione |
Forma szybkodziałająca może przynieść ulgę w ciągu 45 minut; |
*Poziom intensywności bólu w skali od 0 do 10, gdzie 0 to brak bólu, a 10 to najgorszy możliwy ból.
Jeżeli ból utrzymuje się przez 12 lub więcej godzin dziennie, potrzebne są długodziałające opiaty (leki na bazie opium). Leki te zawierają fentanyl, oksykodon, metadon, wolno uwalniającą się morfinę.
Przy bólu przewlekłym, długodziałające środki przeciwbólowe mają wiele zalet nad krótko działającymi: środek krótkotrwały w prawdzie uśmierza ból szybciej, lecz działa jedynie od 3 do 4 godzin. Leki przeciwbólowe długodziałające mogą być podawane w formie tabletek co 8-12 godzin. Niektóre kapsułki mogą być przyjmowane jeden raz dziennie. Długo działający środek może przynieść ulgę nawet na 72 godziny.
Ból przebijający
Nawet jeżeli ból jest kontrolowany przez długi okres czasu, to ból przebijający potrafi gwałtownie wystąpić. Przypadki bólu przebijającego pojawiają się zwykle w ciągu 1 do 3 minut, trwają przez krótki okres czasu (być może 30 minut) i mogą wystąpić kilka razy dziennie..
Są różne typy bólu przebijającego:
Ból incydentalny (przygodny): Spowodowany aktywnością. Na przykład osoba z dolegliwosciami w stawach biodrach może czuć się komfortowo gdy siedzi, a ból występuje w momencie, gdy podnosi się z krzesła.
Ból spontaniczny: Powstaje bez żadnego widocznego powodu. Ten rodzaj bólu pojawia się niezwykle gwałtownie, nawet gdy chory nic nie robi.
Defekt końca dawki: Pojawia się, gdy przestaje działać długo działające lekarstwo. Na przykład jeśli przyjmiesz lekarstwo działające 12 godzin o 800 i zauważasz, że ból pojawia się codziennie po południu około 1600, być może jest to defekt końca dawki: lekarstwo działa 8 godzin, zamiast 12. Twój lekarz może wtedy zalecić zmianę dawkowania w celu uniknięcia tego problemu.
Radzenie sobie z efektami ubocznymi
Zaparcia To prawdopodobnie najbardziej powszechny symptom i zarazem jeden z najbardziej stresujących. Lekarze często definiują zaparcia jako mniej niż trzy wypróżnienia jelita tygodniowo (chociaż cztery lub pięć może być obniżoną liczbą w przypadku niektórych ludzi). Wielu przyjmujących przeciwbólowe opiaty chorych na raka doświadcza dyskomfortu brzusznego lub odbytniczego , zaparć lub trudnoci w oddawaniu stolca. Uskarżają się często oni na ból brzucha bądź pleców a także na inne kłopoty związane z systemem trawiennym takie jak nudności, czy wymioty.
Co dziwne, nawet w przypadkach ostrych zaparć, płyn może przeciekać koło zatoru kałowego, co niektórzy chorzy biorą omyłkowo za biegunkę. Mogą przyjmować lekarstwa przeciw biegunce, co jeszcze pogarsza problem. Przy przedłużających się zaparciach mogą się pojawić inne symptomy takie jak rozstrój nerwowy czy trudności w oddawaniu moczu.
Jest niezwykle ważne, aby stosować stymulujące środki przeczyszczające, gdy używa się opioidów. W aptekach dostępna jest cała różnorodność środków przeczyszczających na bazie ksenny, bądź mleka z tlenkiem magnezu, sprzedawanych bez recepty. Porozmawiaj ze swoim lekarzem, pielęgniarką lub farmaceutą. Powiadom ich jeżeli masz problem z zaparciami.
Senność Nadmierna senność może być przypisana wielu przyczynom. Jeśli pojawia się przy zażywaniu nowego opiatu, to za zwyczaj znika podczas pierwszego tygodnia. Lekarstwa takie jak środki przeciwlękowe, przeciwhistaminowe lub przeciwwymiotne również mogą powodować senność. Ale również inne, bardziej poważne przyczyny, takie jak zły stan organizmu, czy infekcja, mogą być przyczyną sennosci. Oczywistym jest, że w wypadku gdy senność nie ustępuje, chory powinien skontaktować się z lekarzem. Lekarz może zalecić korzystanie z innych opioidów, ponieważ nie wszystkie z nich mają te same efekty uboczne.
Mdłości Gdy chorzy zaczynają przyjmować opiaty, mogą przez krótki okres odczuwać mdłości. Środki przeciw mdłościom, takie jak Prochlorperazyna (Compazine), skopolamina (znana jako hioscyna; Transderm Scop), czy metoclopramid (Reglan) mogą być pomocne. Ważnym jest, aby pamiętać, że mdłości mogą również być efektem ubocznym zaparcia, i że chorzy muszą dbać o regularne wypróżnienia. Jeśli mdłości się przedłużają, należy porozmawiać z lekarzem o zmianie opioidów.
Swędzenie Ten opiatowy efekt uboczny bardzo często pojawia się w na owłosionych miejscach, na głowie i na szyi. Nie jest to alergia, ani żadna wysypka i zwykle ciągnie się przez kilka dni. Ale jeżeli swędzenie trwa dłużej niż kilka dni, konieczna być może zmiana opiatów.
Często zadawane pytania
Pytanie (P): Jaka jest najlepsza metoda nadawania stopnia bólu przez chorego?
Odpowiedź (O): Zależnie od osoby, jej pochodzenia kulturowego, wieku i innych czynników, niektóre techniki sprawdzają się lepiej niż inne. Skala od 0 do 10, gdzie 0 odpowiada brakowi bólu, a 10 bólowi najsilniejszemu z możliwych. Inna skala, która się sprawdza, zwłaszcza w przypadku młodszych pacjentów lub tych mających trudnoci z wysłowieniem się, składa się z serii rysunków ekspresywnych twarzy ze zróżnicowanym stopniem samopoczucia (patrz obrazek poniżej). Czasami używana jest skala w formie termometru. Najlepiej jest, gdy w użytku jest jeden ze standaryzowanych mierników, lecz niektórzy chorzy oceniają ból według skali ich własnego pomysłu: poprzez nuty na pianinie lub nawet przez różne rodzaje tkanin. Najważniejszą rzeczą jest znalezienie drogi, która odda nasze odczucia jak najdokładniej, nieważne czy przez słowa, czy przez obrazki. Im lepiej chory umie sprecyzować ból, jego lokację i jego charakter, tym lepiej lekarz będzie w stanie mu pomóc.
P: Swoje leczenie konsultuję z kilkoma lekarzami. Który z nich powinien przypisać mi lekarstwo przeciw bólowe?
O: Twój onkolog wie, jaką terapię przeciw nowotworową przechodzisz i które leki przeciwbólowe będą najlepsze w twoim szczególnym przypadku.
P: Mam ostre bóle z rana, po obudzeniu. Czy mogę w tym samym czasie przyjmować moje długo działające leki i krótko działające środki przeciw bólowi przebijającemu w tym samym czasie?
O: Tak, każde z tych lekarstw ma inną funkcję w uśmierzaniu bólu. Długo działające lekarstwa zaczynają działać po wielu godzinach, ale przynoszą utrzymującą się ulgę. Krótko działające lekarstwa działają dużo szybciej, ale zostają wyeliminowane z twojego organizmu w ciągu 3-4 godzin.
P: Wydaje się, że moje krótko działające lekarstwo nie działa. Co powinienem robić?
O: Oceniaj intensywność swojego bólu przed zażyciem lekarstwa i godzinę po. Jeśli nie zachodzi żadna zmiana lub zachodząca zmiana jest niewielka, porozmawiaj ze swoim lekarzem. Lekarz może zalecić zmianę dawki twojego obecnego lekarstwa, bądź przepisać Ci inne.
P: Czy istnieje jakieś ryzyko przyjmowania środków przeciwbólowych przez długi okres czasu?
O: Efekty uboczne, takie jak mdłości, czy zaparcia, mogą być uważane za „drobniejsze” ryzyko – można sobie z nimi poradzić i nie zagrażają one życiu. Ale istnieją potencjalnie większe zagrożenia: niektórzy chorzy mogą sami zdecydować się na łączenie lekarstw dostępnych bez recepty, z przypisanymi środkami i to może stworzyć problem. Na przykład: jeśli regularnie przyjmujesz więcej niż 8 tabletek paracetamolu dziennie może to spowodować uszkodzenie wątroby. Jeśli będziesz przyjmować opiat, taki jak morfina, czy oksykodon i równolegle przyjmujesz środek na bazie aspiryny, paracetamolu, ibuprofenu, czy naproxenu w celu uśmierzenia bólu głowy, bądź innego bólu ciała, to możesz zwiększyć ryzyko uszkodzenia narządów wewnętrznych. Aby zachować bezpieczeństwo, rozmawiaj ze swoim lekarzem lub farmaceutą o łączeniu leków.
Źródło: www.cancercare.org
Źródło: Polskie Stowarzyszenie Pomocy Chorym na Szpiczaka
