Fundacja carita - żyć ze szpiczakiem

Słownik podstawowych pojęć związanych z leczeniem i diagnostyką szpiczaka.

Anemia – wiąże się z obniżeniem prawidłowej liczby czerwonych krwinek lub hemoglobiny – jej prawidłowy poziom to 13-14 g/dl. W przypadku anemii poziom ten wynosi zwykle poniżej 10 g/dl. W przebiegu szpiczaka dzieje się to dlatego, że szpiczak blokuje produkcję czerwonych krwinek w szpiku kostnym; anemia powoduje krótki oddech, osłabienie i zmęczenie.

Badanie kliniczne – związane jest z próbą badawczą dotyczącą zastosowania nowej metody leczenia u pacjentów. Badanie kliniczne jest zaprojektowane tak, aby znaleźć lepszy sposób leczenia, diagnostyki lub zapobiegania nowotworom.

Beta 2 mikroglobulina (β2M) – białko stwierdzane we krwi pacjentów ze szpiczakiem. U pacjentów z aktywnym szpiczakiem, stwierdzany jest wysoki poziom tego białka. Niski poziom białka występuje u pacjentów ze wczesnym lub nieaktywnym szpiczakiem. 10% pacjentów ze szpiczakiem nie produkuje β2M, w ich przypadku choroby nie monitoruje się na podstawie poziomu tego białka. Natomiast w 90% przypadków białko β2M jest bardzo użyteczne w ocenie aktywności szpiczaka.

Białko Bence-Jones’a – białko szpiczakowe obecne w moczu. Zawartość tego białka w moczu, wyraża się w gramach na 24 godziny. Obecność każdej ilości białka Bence-Jones’a jest nieprawidłowością. Jednak zdarza się, że w normalnych warunkach w moczu obecne są albuminy (< 0.1g/24 godz.)

Białka M (Paraproteina) – u pacjentów ze szpiczakiem przeciwciała lub ich fragmenty występują we krwi lub moczu pacjentów w bardzo dużej ilości. Synonimami terminu białka M są białko monoklonalne i białko szpiczakowe.

Biopsja aspiracyjna szpiku kostnego – pobranie próbki płynu i komórek ze szpiku kostnego do badania pod mikroskopem.

Biopsja szpiku kostnego – pobranie tkanki z kości za pomocą grubej igły. Jeżeli stwierdzone zostaną nowotworowe komórki plazmatyczne, patolog stwierdza jak duża część szpiku kostnego dotknięta jest procesem chorobowym.

Bisfosfoniany – leki które w szpiczaku stosowane są w leczeniu kości oraz wysokiego poziomu wapnia we krwi.

Bortezomib (Velcade) – nowy typ leku przeciwnowotworowego zaliczanego do inhibitorów proteasomów. Sposób jego działania polega na zniszczeniu wielu różnych białek kontrolujących cykl życiowy komórki. Lek działa poprzez blokowanie proteasomów, co może prowadzić do spowolnienia namnażania się komórki lub jej śmierci.

Chemioterapia – sposób leczenia chorych na nowotwór lekami, które niszczą szybko dzielące się komórki.

Choroba przeszczep przeciw gospodarzowi (GvHD) – jest to reakcja przesczepionego szpiku kostnego przeciwko własnym tkankom pacjenta.

Deksametazon – silny steryd stosowany samodzielnie lub wraz z innymi lekami.

Elektroforeza – test laboratoryjny, w którym białka surowicy (krwi) lub moczu pacjenta, rozdzielane są zgodnie z ich wielkością i ładunkiem elektrycznym. Pacjenci ze szpiczakiem dzięki elektroforezie krwi lub moczu, obliczane mają ilości białka szpiczakowego (białka M). Elektroforeza pozwala również na identyfikację specyficznego szczytu (piku) białka M charakterystycznego dla każdego pacjenta. Test wykorzystywany jest zarówno w diagnostyce jak i w monitorowaniu choroby.

Erytropoetyna (EPO) – hormon produkowany przez nerki. Pacjent cierpiący na szpiczaka z uszkodzonymi nerkami nie produkuje wystarczającej ilości tego hormonu, co doprowadza do rozwoju anemii. Syntetyczna erytropoetyna stosowana jest profilaktycznie przed chemioterapią oraz w leczeniu wspomagającym po zakończeniu chemioterapii w celu uniknięcia anemii.

Hiperkalcemia – pojęcie odnosi się do poziomu wapnia we krwi i oznacza jego wyższy niż prawidłowy poziom. Zbyt wysoki poziom wapnia we krwi może spowodować takie objawy jak: utrata apetytu, nudności, pragnienie, zmęczenie, osłabienie mięśni, niepokój i zaburzenia poznawcze. Hiperkalcemia, jest częsta u pacjentów ze szpiczakiem i jest zwykle spowodowana uszkodzeniem kości i uwolnieniem wapnia do krwi.

Interferon – jest naturalnie produkowaną cytokiną w odpowiedzi na infekcję. Interferon walczy z chorobą w obrębie układu odpornościowego i może być sztucznie produkowany oraz wykorzystywany jako forma immunoterapii, przede wszystkim w fazie utrzymania remisji choroby poprzez blokowanie każdej ponownej próby wzrostu szpiczaka, w ten sposób u części pacjentów może opóźniać i zapobiegać nawrotowi.

Komórki krwi (krwinki) – komórki produkowane w szpiku kostnym, składają się na nie czerwone i białe krwinki oraz płytki krwi.

Komórki plazmatyczne – specjalne komórki produkujące przeciwciała. W szpiczaku mamy doczynienia z uzłośliwionymi komórkami plazamtycznymi. Prawidłowe komórki plazmatyczne produkują przeciwciała do walki z infekcją.

Komórki pnia (macierzyste) – niedojrzałe komórki, z których rozwijają się wszystkie komórki krwi, jak czerwone krwinki, białe krwinki i płytki. W normalnych warunkach, komórki pnia znajdują się w szpiku kostnym i mogą być zebrane w celu wykonania przeszczepu.

Lenalidomid (Revlimid) – jest lekiem immunomodulującym (ang. IMiD), który wykazuje działanie podwójne: doprowadza do zniszczenia komórek szpiczakowych oraz działa immunoimodulacyjnie przyczyniając się do utrzymania remisji. Dokładny sposób działania leków immonomodulujących nie jest jeszcze całkowicie zrozumiały, ale podobnie jak w przypadku talidomidu uważa się, że mają one wielorakie mechanizmy działania. Lek stosuje się w skojarzeniu z dekstametazonem (lekiem sterdydowym) w leczeniu pacjentów dorosłych ze szpiczakiem mnogim, u których choroba dotychczas była leczona przynajmniej raz.

Leukocyty – inaczej białe krwinki. Komórki wspomagające organizm w walce z infekcjami i innymi chorobami.

Monoklonalny – klon lub duplikat pojedynczej komórki. Szpiczak rozwija się z pojedynczej złośliwej komórki plazmatycznej (monoklonalnie).

Obrazowanie tomografii komputerowej (TK) – badanie, które wykonuje się przy wykorzystaniu promieni rentgenowskich. W badaniu wytwarzane są trójwymiarowe obrazy narządów i różnych struktur w ciele. U chorych ze szpiczakiem badanie wykorzystywane jest w celu wykrycia małych obszarów uszkodzenia kości lub zajęcia tkanek miękkich.

Osocze (plazma) – płynna część krwi, w której są zawieszone krwinki czerwone, krwinki białe i płytki.

Plazmafereza – proces usuwania pewnych białek z krwi. Plazmafereza może być wykorzystywana do usuwania nadmiaru przeciwciał z krwi pacjentów ze szpiczakiem mnogim.

Przeciwciało – białko produkowane przez pewne białe krwinki (komórki plazmatyczne) w celu walki z infekcją i chorobami związanymi z obecnością obcych antygenów, takich jak bakterie, wirusy, toksyny lub komórki nowotworowe.

Przeszczep miniallogeniczny – typ przeszczepu allogenicznego, który wykorzystuje niższe dawki chemioterapii niż standardowy przeszczep allogeniczny, dzięki temu unika się części objawów ubocznych i ryzyka związanego z wysokodawkową chemioterapią.

Radioterapia – leczenie za pomocą promieniowania rentgenowskiego lub gamma w celu uszkodzenia lub zabicia komórek nowotworowych.

Szpik kostny – miękka, gąbczasta tkanka w środku kości, która produkuje białe krwinki, czerwone krwinki i płytki.

Szpiczak wolno rozwijający się – w tym przypadku występuje minimalne uszkodzenie narządów. Odsetek komórek plazmatycznych w szpiku kostnym i poziom para proteiny nie jest stabilny i jest związany z wolną progresją w kierunku szpiczaka. W przypadku wolno rozwijającego się szpiczaka, leczenie jest wstrzymywane do czasu, aż pojawią się ewidentne dowody na rozwój choroby.

Świadoma zgoda – proces, w którym wymaga się, aby lekarz przekazał pacjentowi wystarczającą ilość informacji na temat proponowanej procedury, tak aby ten był w stanie podjąć świadomą decyzję o rozpoczęciu lub zaniechaniu leczenia. Lekarz musi dodatkowo wyjaśnić wszystkie procedury, zwracając uwagę na potencjalne ryzyko, korzyści, rozwiązania alternatywne oraz związane z leczeniem koszty.

Talidomid – względnie nowa metoda leczenia, uchodząca za skuteczną w leczeniu chorych na szpiczaka. Talidomid był stosowany i badany we wszystkich stopniach szpiczaka.

Słownik przygotowany w oparciu o niezbędny przewodnik dla Pacjentów, Bliskich, Przyjaciół – Myeloma Euronet